Mija 150 Rocznica Powstania Styczniowego 1863 – 2013
Konserwatywna historiografia gardzi Powstaniem Styczniowym. Bo „po co walczyć z konserwatywnym monarchą, Katechonem”, po co ginąć w beznadziejnej walce, skoro „mieliśmy takiego fajnego konserwatystę Wielomskiego Wielkodupskiego Wielopolskiego, który dogadałby się z Ruskimi”, a w ogóle to całe powstanie zostało sprowokowane „przez masonów i Bismarcka”… Choćby w najnowszej „Polonia Christiana” można znaleźć teksty idące w ten deseń. No cóż, konserwatyści zapominają o kilku podstawowych faktach…
Czy ten zryw został sprowokowany? Jak najbardziej. I to przez idola konserwatystów, endeków i innych rusofilów: Aleksandra hr. Wielopolskiego. To on wpadł na pomysł branki, czyli zdarzenia, które zmusiło polską młodzież do pójścia do lasu. To on w kwietniu 1861 r. pojechał do carskiego namiestnika i w nocy ułożył mu rozporządzenie mówiące, że po trzykrotnym wezwaniu do rozejścia się wojsko może strzelać do demonstrantów. To rozporządzenie nie zostało ogłoszone, co doprowadziło 8 kwietnia 1861 r. do masakry na Placu Zamkowym. Wielopolski jednocześnie dawał Polakom nadzieję na zmiany i jednocześnie robił wszystko, by zaognić sytuację. Dlaczego wymyślona przez niego branka była prowokacją? Wyjaśnia to na Face’ie jeden z moich czytelników Maciej P.:
„Bilans strat.
Rzeczywiste: w wyniku Powstania Styczniowego poległo 20 tysięcy ludzi, a 32 tysiące zostało zesłanych na Sybir. Z tej liczby ponad połowa (przyjmijmy, że 12 tysięcy nie wróciło do kraju, więc trzeba liczyć jako poległych). Daje to liczbę 32 tysiące ofiar w przeciągu dwóch i pół roku (do ujęcia ks. Brzóski latem 1865). Daje to średnio 12,8 tysiąca poległych rocznie na obszarze Królestwa, Litwy i Ziem Zabranych.
Potencjalne w wyniku poddania się brance:
W latach 1832-1862 w „kamasze” wzięto 200 tysięcy Polaków z Królestwa (nie licząc tych z Litwy i Ziem Zabranych). Po 25 latach wróciło 23 tysiące. Zginęło więc bezpowrotnie ponad 177 tysięcy ludzi (5,6 rocznie).
W latach 1865-1877 poborowych było 119 tysięcy, z czego wrócił co czwarty. Zginęło ponad 89 tysięcy (75%) – 7,4 tysiące rocznie.
W brance w 1863 roku miano wziąć 12 tysięcy. Przyjmując, że branka miała charakter represji politycznych, należy przyjąć, że z wziętych w brance wróciłby najwyżej co 10, czyli kraj straciłby bezpowrotnie 10,8 tysięcy w jednym roku.
Zakładamy przy tym, że nie byłoby kolejnych list proskrybcyjnych po powodzeniu pierwszej operacji, a założenie takie jest naiwne.
Przy czym mówimy tu tylko o Królestwie. Porównywalne liczby trzeba przyjąć na Litwę i Ziemie Zabrane. A to oznacza rząd co najmniej 15-20 tysięcy ofiar.
Gdyby nie podjęto walki kraj straciłby więc porównywalną liczbę najbardziej aktywnych młodych ludzi. Teza o tym, że bez Powstania „oszczędzono by Polskiej krwi” jest więc z sufitu. Warto przy tym dodać, że gdyby poddano się brance, Polacy walczyliby o umocnienie panowania znienawidzonego systemu, a nie o jego osłabienie. ”
Prof. Andrzej Nowak:
„”Trafiły mi w ręce dane z powiatu piotrkowskiego. Stamtąd w latach 1833–1856 do wojska w głębi Rosji wzięto 11 tys. osób. Wróciło 498 osób: zniszczonych, schorowanych, okaleczonych. To pokazywało, jak funkcjonuje społeczeństwo, które się nie buntuje. ”
Wielopolski i carskie władze policyjno-wojskowe ogłaszając w styczniu 1863 r. brankę mieli pełną świadomość tego, że wywoła ona powstanie. I tego chcieli. Uważali, że w ten sposób będą mogli zdusić przedwczesny zryw za jednym zamachem. To dlatego początkowo puszczali w bój oddziały z nienabitymi karabinami i to dlatego rosyjska armia „pomyłkowo” sprzedała setki dobrych kozackich koni Czachowskiemu oraz innym spiskowcom. Wojskowi liczyli też, że prowokując powstanie przechwycą władzę w Królestwie z rąk cywilnej administracji. Prowokatorami mogły być również władze pruskie (załapano je przed powstaniem na drukowaniu ulotek zachęcających do zrywu), chcące uzyskać od Rosji zielone światło dla zjednoczenia Niemiec w zamian za pomoc w tłumieniu powstania (Pewną wskazówką może być również to, że po wybuchu Powstania Wielopolski stracił zaufanie Rosjan i uciekł do Drezna, pod opiekę niemieckich służb). Z innych powodów przychylnie patrzyły na Powstanie Austria (chęć zaszkodzenia żarłocznemu sąsiadowi) oraz Anglia, chcąca sabotować poprawę stosunków rosyjsko-francuskich. (Polecam historię statku „Ward Jackson” wiozącego broń na Żmudź – ludzie brytyjskiego agenta Mazziniego dokonali sabotażu na ścigających go okrętach rosyjskich, a inny brytyjski agent Bakunin zabrał się w podróż tym okrętem.)
Po raz kolejny rosyjska bezpieka się przeliczyła. Wojskowi, którym tak łatwo szły polityczne intrygi, od samego początku wykazywali się skrajną nieudolnością jeśli chodzi o walkę. W Noc Styczniową, po pierwszych polskich atakach wycofali się z 41 miast i miasteczek oddając teren powstańcom. Przez blisko dwa lata 400 tys. armia rosyjska nie mogła sobie poradzić ze zgnieceniem 10 tys. powstańców. Rosjanie nie docenili polskich spiskowców. Stefan Bobrowski (zamordowany w wyniku intrygi Białych) zorganizował prawdziwe Państwo Podziemne, w którym Sztyletnicy (V Oddział Żandarmerii) zlikwidowali blisko 1 tys. zdrajców, carskich wojskowych, policjantów i urzędników, w którym nawet carscy oficerowie byli zmuszani do płacenia podatku na Powstanie, w którym powstańczym tajnym służbom udawało się przechwytywać carską korespondencję dyplomatyczną. Marszałek Piłsudski wyjaśniał, że Powstanie Styczniowe darzy największym szacunkiem dlatego, że garstka studentów zdołała zorganizować z niczego tajne państwo i armię szachującą największe siły zbrojne świata. Święte słowa.
Konserwatyści odpowiedzą: ale przecież ogromne straty, rusyfikacja, zaprzepaszczenie reform Wielopolskie. Popatrzmy więc jeszcze raz na bilans zysków i strat. 32 tys. poległych – to z perspektywy 5 lat mogło wydawać się ogromną liczbą. Ale z perspektywy 2013 r. już nie. Tak samo kwestia rusyfikacji: zapominamy, że druga połowa XIX w. była okresem rozbuchania rosyjskiego, prawosławnego szowinizmu. Rusyfikowano Finlandię, choć Finowie się nie buntowali. Car zlikwidował lokalny fiński samorząd i narzucił im tępego gubernatora gen. Bobrikowa (Jeszcze w 1940 r. Finowie śpiewali: „Niet Mołotow, ty łższesz bardziej niz Bobrikow). Rusyfikowano by nas, nawet gdyby nie doszło do Powstania.
Długoterminowe skutki Powstania Styczniowego były dla Polaków jedynie zbawienne, a dla Imperium Rosyjskiego zabójcze. Przede wszystkim Rząd Narodowy zmusił cara do uwłaszczenia chłopów w Królestwie. Bez świadomego i wolnego chłopstwa nie byłoby mowy o nowoczesnym narodzie polskim, nie mielibyśmy setek tysięcy chłopskich ochotników broniących Ojczyzny w 1920 r. Wypchnięcie zaś tysięcy drobnoszlacheckich synów do miast oznaczało powstanie w Królestwie Polskim nowej klasy społecznej – inteligencji. Kultywującej zarówno tradycje patriotyczne jak i partycypującej w oszałamiającym rozwoju przemysłu w Kongresówce. Carska administracja swoją głupią polityką rusyfikacyjną zrobiła nam niechcący przysługę – wychowała sobie wrogów. Atakując Kościół Rosjanie skutecznie zamknęli drogę do rusyfikacji chłopskich mas. To rosyjska szkoła zniechęciła do Rosjan Marszałka Piłsudskiego a rosyjskie represje wobec katolicyzmu zrobiły z miłego, wierzącego młodzieńca Feliksa Dzierżyńskiego psychopatycznego mordercę Rosji. Romanowowie sami wykopali sobie grób.
Endecy odpowiedzą: ale przecież powstanie styczniowe było na rękę Bismarckowi i doprowadziło do zjednoczenia Niemiec?! I bardzo dobrze. Zjednoczone Niemcy ćwierć wieku później znalazły się na nieuniknionym kursie kolizyjnym z Rosją. To wywołało I Wojnę Światową i przywróciło Polsce niepodległość.
Przede wszystkim jednak Powstanie Styczniowe dało ogromną lekcję niepodległościowcom jak przygotować następny zwycięski zryw. Przygotowania do niego trwały 20 lat, próba generalna odbyła się w latach 1904-1908, a ostateczne Powstanie zaczęło się 6 sierpnia 1914 r., dzień po rocznicy egzekucji Traugutta. Zakończyło się sukcesem a w odrodzonej RP powstańcy styczniowi cieszyli się statusem nadludzi. Ostatni z nich zmarł w 1946 r.