Cała prawda po 81 latach w Postanowieniu IPN sygn. akt: S 8/11/Zn z dnia 22. 09. 2014 roku o hitlerowskim obozie zagłady w Karolewie i jego ofiarach i katach !

                                                                                                                  UZASADNIENIE

Organizacja i przyczyny powołania Samoobrony Obywateli Polskich Niemieckiego Pochodzenia – Volksdeutscher Selbstschutz W okresie międzywojennym mniejszość niemiecka była wykorzystywana przez władze niemieckie do rozgrywek politycznych. Ogromne znaczenie dla Niemców zamieszkałych w Polsce, w ich stosunku do Polaków i władz Polski miał Gdańsk. Dochodziło tam do propagowania idei narodowo-socjalistycznych i wielkich manifestacji NSDAP. Z obszaru Wolnego Miasta Gdańska program Niemiec nazistowskich przenikał na tereny Polski i wpływał na mniejszość niemiecką podburzając ją do nienawiści wobec Polaków. Samoobronę Obywateli Polskich Niemieckiego Pochodzenia – Volksdeutscher Selbstschutz oficjalnie powołano we wrześniu 1939 roku. Natychmiast po wkroczeniu oddziałów niemieckich do Polski Zachodniej we wrześniu 1939 roku obywatele narodowości niemieckiej w poszczególnych miejscowościach utworzyli organizację paramilitarną pod nazwa Selbstchutz. Uzbrojeniem i militarnym wyszkoleniem zajmował się początkowo Wehrmacht. Między 8-10 września 1939 roku w kwaterze głównej Hitlera pod kierownictwem Reichsführera SS Himmlera odbyła się konferencja. W jej trakcie Himmler oświadczył, że na polecenie Hitlera należy natychmiast zorganizować Selbstschutz, do którego zadań należałoby chronienie niemieckich rodzin mieszkających w Polsce przed atakami społeczeństwa polskiego do momentu opanowania całego kraju. W tym celu na rozkaz Himmlera utworzono: Okręg Południowy Selbstschutzu z siedzibą we Wrocławiu pod dowództwem SS-Gruppenführera Katzmanna, Okręg Centralny Selbstschutzu z siedzibą w Poznaniu pod dowództwem SS-Oberführera Kelza, Okręg Północny Selbstschutzu z siedzibą w Gdańsku pod dowództwem SS-Oberführera Alvenslebena. Okręgi Południowy i Centralny podlegały szefowi Głównego Urzędu SS, SS-Oberführerowi Heiβmeyerowi, Okręg Północny był podporządkowany szefowi Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy SS-Obergruppenführerowi Reinhardowi Heydrichowi. Dzielił się na VI Inspektoratów (I Brodnica, II Płutowo, III Inowrocław, IV Chojnice – obejmował Więcbork, Sępólno Krajeńskie, Czersk, V Starogard, VI Bydgoszcz) na czele, inspektoratów – stał inspektions führer. Inspektoraty dzieliły się na placówki obwodowe.

Wynik konferencji w kwaterze głównej, której przewodniczył Himmler znalazł swoje odzwierciedlenie w rozkazie Reisführera SS i szefa policji niemieckiej w Ministerstwie Rzeszy d/s Wewnętrznych z dnia 29.09.1939 roku do szefa Urzędu Uzupełnień SS-Brigadenführera Bergera (-o-KdO DI (1a) 398/39), który brzmiał „W porozumieniu z dowództwem Naczelnym Wojsk Lądowych polecam Panu utworzenie Selbstschutzu na zajętych obszarach wschodnich i dla celów tego zadania podporządkuje Pana szefowi Policji Porządkowej. W celu wykonania tego zadania dowódcom Policji Porządkowej na obszarach okupowanych należy przydzielić w niezbędnym zakresie führera i unterführera SS. Selbstschutz należy utworzyć w ścisłym porozumieniu z dowódcami Policji Porządkowej. Dowódcy sztabów SS w III, IV, VIII, X i XIV okręgów dowództwa naczelnego podlegają dowódcom Policji Porządkowej lub dowódcom specjalnym policji. Dowódcy wojskowi sztabów SS w Gdańsku/Prusy Zachodnie oraz w Poznaniu jak również Górnym Śląsku podlegają bezpośrednio szefowi Policji Porządkowej.” Tego samego dnia Himmler przesłał odpis tego rozkazu dowództwom naczelnym i szefom administracji cywilnej przy dowództwie naczelnym oraz dowódcom wojskowym. W piśmie stwierdzał, iż Selbstschutz jest organizacją policyjną i podlegającą Policji Porządkowej oraz miejscowym organom niemieckiej Policji Porządkowej. O użyciu Selbstschutzu decydował dowódca Policji Porządkowej, który wydawał niezbędne polecenia dotyczące uzbrojenia, wyszkolenia, nadzoru służbowego nad Selbstschutzem. Albert Forster gauleiter okręgu Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie, Selbstschutz określił jako paramilitarną organizację, której celem jest usunięcie z zarządzanego przez niego obszaru wszystkich niebezpiecznych Polaków, wszystkich Żydów i polskich duchownych. W dniu 15 września 1939 roku w 207 numerze „Deutsche Rundschau” ukazała się odezwa dowódcy sztabu SS do wszystkich Volksdeutschów „Selbstschutz in benzen Westpreussen Aufruf na alle volkseutschen Männer”.

Ukazanie odezwy łączy się z przybyciem do Bydgoszczy Ludolfa von Alvenslebenna – data ta traktowana jest jako powstanie Selbstschutzu na Pomorzu. K 4390-4395 W numerze 232 z dnia 14 października 1939 roku w niemieckiej gazecie „Deutsche Rundschau” wydanej w Bydgoszczy opublikowano wezwanie SS-Oberführer von Alvensleben do bydgoskiego Selbstschutzu. Nawoływał on w mim do walki ze słowiańskim podczłowiekiem oraz zaprowadzenia mieczem porządku w byłych polskich prowincjach: Poznaniu i Prusach Zachodnich. Główna rola w przekształceniu Selbstschutzu w organ terroru SS przypadła pierwszemu adiutantowi Reichsführera SS Heinricha Himmlera – Ludolfowi von Alvenslebenowi. Pod jego dowództwem Selbstschutz przeprowadzał akcje na Polakach za wszelkie „ekscesy”, których mieli dopuścić się na mniejszości niemieckiej. Instrukcje jak postępować z Polakami uznanymi za wrogów Rzeszy Niemieckiej były przekazywane ustnie. Masowe aresztowania i rozstrzeliwania dotknęły również mieszkańców Krajny. W dniu 7.10.1939 roku Himmler wydał „tymczasowe wytyczne w sprawie organizacji Selbstschutzu w Polsce”. Zgodnie z regulaminem Selbstschutz był organizacją policyjną. Jej utworzenie powierzono sztabom SS przy okręgach wojskowych w porozumieniu z dowódcą Policji Porządkowej.

Czyny popełnione w okresie od 1 września 1939 roku do dnia dzisiejszego na zajętych obszarach polskich spowodowane rozgoryczeniem wywołanym zbrodniczymi wyczynami Polaków, nie będą ścigane sądownie. 2.Postępowania karne toczące się w związku z tego rodzaju przestępstwami zostają umorzone. 3.Prawomocne orzeczenia kary zostają zniesione. Zniesienie odnosi się również do kar dodatkowych i ustawowych skutków ubocznych. § 2 Szef Naczelnego Dowództwa Wehrmachtu oraz Minister Sprawiedliwości Rzeszy zostają upoważnieni do wykonania rozporządzenia o prawie łaski. Berlin dnia 4 października 1939r. Führer i kanclerz Rzeszy podpisano Adolf Hitler Szef Naczelnego Dowództwa Wehrmachtu podpisano Kitel Minister Sprawiedliwości Rzeszy podpisano dr Freulser Członkowie Selbstschutzu aprobowali cele eksterminacyjne ówczesnej władzy państwowej Rzeszy Niemieckiej. Z niskich pobudek samodzielnie zabijali całkowicie niewinnych ludzi. Czyny te przeprowadzali potajemnie pod pozorem doprowadzania do obozu internowania. Ofiary były bezbronne, a sprawcy uważali się za panów życia i śmierci co dokumentowali własnoręcznym zabiciem wielu Polaków. Sposób myślenia i działania pokrywał się z ideami ówczesnej władzy. Formacja Selbstschutzu – była przeznaczona do akcji agresywnych, zmierzających do wymordowania polskiej inteligencji, członków różnego rodzaju związków i organizacji. Działalność mniejszości niemieckiej była sprzeczna z lojalnością obywatelską. Znali oni Polaków, wśród których żyli, jako sąsiedzi. Po wkroczeniu wojsk niemieckich decydowali o losie Polaków – przeważnie o ich śmieci, deportacji, wywozie do obozów zagłady.

Działali oni w celu „ukarania” Polaków za rzekome „okrucieństwa” popełnione na Niemcach. W rzeczywistości Selbstschutz stanowił samodzielny organ egzekucyjny, pozostający pod kontrolą SS. Wielokrotnie członkowie Selbstschutzu dokonywali samowolnych rozstrzeliwań osobistych wrogów. Oświadczenie dwóch – trzech volksdeutschów o działaniu na szkodę Niemców przez internowanego/zatrzymanego Polaka,stanowiło formalną podstawę do rozstrzelania, a w rzeczywistości nie było wymagane. Głównym celem Selbstschuzu było usunięcie wszelkich wrogich elementów na okupowanym ternie, które przedstawiały niebezpieczeństwo dla Rzeszy i niemieckiej wspólnoty narodowej, a zabójstwa polskich obywateli dokonane przez członków Selbstschutzu nie były ścigane. Samoobrona Obywateli Polskich Niemieckiego Pochodzenia – Volksdeutscher Selbstschutz na terenie powiatu sępoleńskiego Wojska niemieckie na tern powiatu sępoleńskiego wtargnęły w dniu 1 września 1939 roku. Miejscowi Niemcy masowo wstąpili do Selbstschutzu. Zaczęli zatrzymywać i mordować Polaków. Członkowie Selbstschutzu mieli swobodę w przeprowadzaniu akcji eksterminacyjnych. Precyzyjnej liczby zabitych Polaków przez Selbstschutz na terenie powiatu sępoleńskiego nie można ustalić. W trakcie rozprawy przed Najwyższym Trybunałem Narodowym – Albert Forster wyjaśnił, że akta w których znajdowały się listy zamordowanych uległy spaleniu w dniu 17 listopada 1939 roku w trakcie ich przewożenia z Bydgoszczy do Gdańska.

Co jakiś czas pewną grupę Polaków odprowadzano do pobliskiego lasu, po czym słychać było strzały. Jan Baś dwa razy był w grupie przeznaczonej na stracenie. Za pierwszym razem prowadzono ich czternastu, za drugim osiemnastu. Niemcy dali im łopaty i kazali zasypać częściowo już przykrytych w rowach zabitych i kopać nowe groby. Widział w pobliżu rowów leżące resztki ciał zabitych: palce, włosy ze skórą, co wskazywało, że oprawcy znęcali się nad ofiarami. W dniu 5.11.1939 roku świadek został zwolniony z obozu w Karolewie. K 729-730 Jan Lica w dniu 21.09.1939 roku wraz z ojcem Piotrem Licą zostali aresztowani przez Selbstschutz i po krótkim pobycie w majątku w Wąwelnie trafili do obozu w Karolewie. Jan Lica zeznał, że w Karolewie Niemcy wyprowadzali co dziennie po 30Polaków do pobliskiego lasu, gdzie były wykopane rowy i tam ich zabijali. W obozie na przełomie października-listopada 1939 roku przebywało około 1000 więźniów. Jan Lica zbiegł z obozu około 15 listopada 1939 roku, a ojciec Piotr Lica został zabity w Karolewie. K 731 Stanisław Kosakowski w dniu 22 lub 23.09.1939 roku został zabrany z domu w Toninku przez dwóch nieznanych mu żandarmów niemieckich i Willego Zimmermana do Wąwelna. Byli tam również przetrzymywani: Czesław Czajkowski, Jakub Czajkowski, Jan Lica i Piotr Lica. Następnego dnia po zatrzymaniu wszyscy zostali odprowadzeni do Karolewa.

Tam każdego dnia dwa/trzy razy dzienne przychodził Herbert Ringel – po Polaków przeznaczonych na stracenie. Z listy – osoby przeznaczone na śmierć – wyczytywał Niemiec Willy Hugo Bankert. Wyczytane osoby wyprowadzano do lasu, po czym słychać było strzały. K 732-733, 1976 Eugeniusz Kosakowski przez okres okupacji pracował w Toninku i znał Willego Zimmermana, Rudolfa Heise i Paula Krygla. Wie, że oni brali udział w wywożeniu Polaków do Karolewa i ich mordowaniu. W dniu 25.09.1939 roku został aresztowany przez Niemców Wilhelma Zimmermanna, Teobolta Heinricha, Juliusza Bleicha z Toninka i odprowadzony do Wąwelna. Następnego dnia po zatrzymaniu doprowadzono go do Karolewa. Niemcy zarzucali mu, że brał udział w wydarzeniach w dniu 3 września 1939 roku w Bydgoszczy. Miał mordować Niemców. W Karolewie był przesłuchiwany. Został spisany protokół. Przesłuchujący Niemcy, biciem zmusili go do jego podpisania. Świadek nie wie co było napisane w protokole. W dzień i w nocy osadzeni w Karolewie byli bici. Dziennie trzy – cztery razy wyprowadzano po 20-30 Polaków i ich zabijano. W dniu 3 listopada 1939 roku Eugeniusz Kosakowski znajdował się w „grupie na zabicie” – zaryzykował i uciekł. Przez całą wojnę ukrywał się pod innym nazwiskiem. K 734 Marian Sprengel w październiku 1939 roku był osadzony w obozie w Karolewie. Wie, że egzekucje na Polakach wykonywali Niemcy Bankert, Neibałer, Ryngiel, Klawon, Bartz, Schulz. K 761-762 Wacław Maciszewski w dniu 23.09.1939 roku wrócił z niewoli niemieckiej jako żołnierz Wojska Polskiego do Więcborka. Został zaraz aresztowany i z grupą około 100 internowanych wojskowych przetransportowany do Bydgoszczy.

Po czterech dniach w grupie 60 osób został przewieziony do Sępólna Krajeńskiego i tam zwolniony do domu. Ponownie aresztowano go i osadzono w obozie w Karolewie, gdzie przebywał do 8.12.1939 roku, kiedy obóz został zlikwidowany. Był w tak zwanej grupie operacyjnej do kopania grobów masowych, zasypywania trupów i prac rolnych. Po zlikwidowaniu obozu został osadzony w więzieniu w Więcborku, następnie Tucholi, Starogardzie, Gdańsku i ostatecznie w Stutthofie. W 1942 roku przetransportowano go do Sachsenhausen lager Oranienburg, gdzie przebywał 8 miesięcy. Następnie umieszczono go w lagrze Webelsburgu. K 757-758 Stefan Michalski był żołnierzem Wojska Polskiego. Przebywał w Karolewie od 28.09.1939 roku do 8.12.1939 roku do czasu likwidacji obozu. W czasie pobytu w obozie Herbert Ringel zebrał 20 żołnierzy polskich i kazał im kopać „okopy” na dwa metry głębokie i dwa metry szerokie. W trakcie kopania nadjechali żołnierze Wehrmachtu i pytali po co kopią rowy. Ringiel odpowiedział, że dla ludzi. Wtedy żołnierze niemieccy zabrali umundurowanych żołnierzy polskich do Bydgoszczy do koszar artyleryjskich. K 745-746 Aleks Dilling został osadzony w Karolewie, gdzie musiał ciężko pracować.

Do obozu prawie codzienne przychodziły transporty nowych Polaków obojga płci. Słyszał strzały z pobliskiego lasu. Wytypowanych więźniów przesłuchiwało Gestapo. Wartownicy bili Polaków pałkami: gumowymi oraz zakończonymi ołowianą kulą. Według świadka Niemcy mogli rozstrzelać w Karolewie około 3000 Polaków. Stan aresztowanych w obozie wynosił, codziennie około 250 osób. Wie to, bo pracował w kuchni gdzie przygotowywano porcje jedzenia.Aleks Dilling w Karolewie przebywał od 21.09.1939 roku do 15.11.1939 roku. K 749-750 Franciszek Gondek zeznał, iż obóz w Karolewie został otwarty w dniu 17.09.1939 roku i był czynny do 8.12.1939 roku. Internowani byli w nim cywile, żołnierze, policjanci, urzędnicy – mężczyźni i kobiety. Więźniów bito sprężynami, zaszytymi w skórze kulami ołowiu okręconymi drutem kolczastym. Strażnicy kazali kopać rowy długości po 100 metrów i szerokości 1 metra. Polaków zabijano strzelając do nich i dobijano maczugami. Świadek podaje, że w obozie zginęło 214 żołnierzy polskich – tą liczbę zabitych żołnierzy widział w dokumentach obozowych. K 751-753, 3968 Stefan Ignaszak został zatrzymany w dniu 17.09.1939 roku w Więcborku, tego samego dnia odprowadzono go do Karolewa. Obóz był w organizacji, mogło w nim przebywać około 30 osób. Transporty Polaków przychodziły codziennie.

Więźniowie byli umieszczani na spichrzu, w chlewie, stajniach, szopach. Nocą przychodzili członkowie Selbstschutzu i po nazwiskach wywoływali aresztowanych. Ci wywołani już nigdy nie wracali. Świadek słyszał strzały w pobliskim lesie. Likwidacja obozu nastąpiła około 6.12.1939 roku. Więźniowie byli bici w okrutny sposób pałkami, kijami zakończonymi żelazem, bykowcami.Pamięta, że przez cztery dni pracował wraz z innymi Polakami w lesie w Karolewie. Zasypywali ziemią trzy rowy już częściowo – ziemią przykryte. Na te rowy nasypali grubą warstwę ziemi z pobliskiego pagórka. Stefan Ignaszak w Karolewie przebywał od 19.09.1939 roku do 6/13.12.1939 roku kiedy to został zwolniony. K 763, 1975 Andrzej Seyak zatrzymany został w dniu 8.10.1939 roku przez członków Selbstschutzu – Emila Grabau i Henke z gminy Wielowicz. Osadzono go w obozie w Karolewie. Był razem z innymi bity przez Niemców gumowymi pałkami, kolbami karabinów, kopany do nieprzytomności. Bicie powtarzało się każdego dnia. K 50-54 Leon Martin po powrocie z Wojska Polskiego w połowie października 1939 roku został zatrzymany i umieszczony w Karolewie. W obozie mogło być około 500 Polaków. Po trzech dniach pobytu dziesięciu byłych żołnierzy Wojska Polskiego skierowano do Wysokiej do zbierania ziemniaków. Strażnicy w obozie chodzili po cywilnemu z opaską na ramieniu i mieli karabiny. Całą akcją aresztowań kierował Wilckens. K 3942-3944, 4001-4003Przesłuchany w charakterze świadka Stefan Tojza zeznał, iż w 1939 roku mieszkał w Mąkowarsku. We wrześniu 1939 roku uciekł przed wojskami niemieckimi.

Do Mąkowarska powrócił w połowie września 1939 roku. Miejscowi Niemcy Karol Gerth, Gerard Gerth i Alfons Gerth zatrzymali świadka, ojca Jana Tojza, braci Konrada, Kazimierza Tojza w miejscowym Posterunku Policji w Mąkowarsku. Po pięciu dniach pobytu w Posterunku zostali przewiezieni wozem konnym do Sępólna Krajeńskiego i umieszczeni w więzieniu. Braci Konrada i Edmunda zwolniono. Po jednej dobie pobytu w więzieniu w Sępólnie Krajeńskim pieszo pod eskortą niemieckiej żandarmerii i miejscowych Niemców przemaszerowali do obozu w Karolewie. Świadek w obozie przebywał do 21.11.1939 roku. Przebywając w obozie widział około 4.10.1939 roku jak do lasu wyprowadzany jest ubrany w koszulę znany mu osobiście gospodarz z Dziedzinka Czesław Zywert. W pierwszych dniach października widział sędziego z Sądu w Więcborka Naftyńskiego oraz burmistrza Więcborka Lindeckiego, Jana Fojta – dentystę, Ziarkowskiego – kupca, Stroińskiego – fryzjera. Widział ich później pobitych, zakrwawionych na całym ciele, sędziego Naftyńskiego zmuszano do położenia się na kupie mierzwy. Niemcy wchodzili na niego butami, kopali. Robili to komendant obozu Ringeli Willii Benkart oraz inni Niemcy. Na apelach dziennych osoby na stracenie wybierał Ringel w asyście Willego Benkerta. Komendant Ringel miał zeszyt z ewidencją więźniów. Ojciec Jan Tojza i brat Konrad zostali wybrani na apelu przez Ringla. W dniach 27-28.09.1939 roku świadek widział ojca Jana – miał wybite prawe oko, cięte rany: głowy, twarzy oraz na ciele. Mówił, że znęcali się nad nim Benkert i Marquardt i dwaj inni Niemcy z Więcborka, których nazwisk nie znał. Brata Konrada widział ostatni raz w dniu 4.11.1939 roku w oddzielonej grupie 32 osób. Był świadkiem zastrzelenia młodego Cygana przez Bankerta. Widział jak Marquardt i Bankert bili podporucznika WP Osowskiego z majątku Ostrówek K 86, 1625-1629, Świadek Stefan Tojza s. Stefana opisał procedurę postępowania przez załogę obozu w Karolewie z Polakami.

Po wezwaniu i doprowadzeniu do pomieszczenia przesłuchań, więźniowi kazano się położyć na podłodze i tak długo bito, aż podpisał uprzednio spisany protokół. Był on napisany na podstawie relacji miejscowych Niemców. Takie śledztwo przeszli ojciec i bracia świadka. Ojciec był tak okrutnie zbity, że miał wybite zęby i oko. Stefanowi Tojza zarzucono, że przed wojną był wrogiem Niemców. Widział pobitych więźniów. Strażnicy obozu również kazali kłaść się więźniom na kupę gnoju i chodzili po nich, kopali. K 1990-1991, 3662 Marian Stroiński został aresztowany przez Selbstschutz w dniu 12.09.1939 roku i umieszczony w więzieniu w Więcborku. Następnie po kilku dniach przeniesiono go do obozu w Karolewie, który był w organizacji. Zeznał, że w budynku dworu w Karolewie odbywały się przesłuchania, które prowadziło Gestapo. Niemcy mieli przygotowane listy Polaków z adnotacjami przy nazwiskach. W trakcie przesłuchania rozbierano do naga i bito. W obozie był do 7 grudnia 1939 roku. Marian Stroiński trafił do obozu w Karolewie razem z ojcem Marianem Stroińskim s. Mariana. Ojciec był emerytowanym policjantem, a świadek ukończył Gimnazjum w Chojnicach. W obozie w Karolewie widział Hansa Jürgena von Wilckensa.K 3949-3951 Marian Stroiński zatrzymany został przez Niemca Dalie z Więcborka. Miał on na sobie cywilne ubranie i zieloną opaskę na rękawie z napisem „Selbstschutz” oraz dubeltówkę. Był w towarzystwie innych Niemców w tym stolarza Szultza. Razem ze świadkiem zatrzymano jego ojca Mariana Stroińskiego, matkę i Brigerową. Świadek wraz z ojcem zostali osadzeni w budynku magistratu w Więcborku, a kobiety zwolniono do domu. Po półgodziny zamknięto ich w więzieniu w Więcborku, gdzie przebywali do dnia 18.09.1939 roku. Następnie w grupie 25 Polaków zostali przeprowadzeni do obozu w Karolewie.

Po kilku dniach do obozu trafił również ojciec. W dniu 18 września 1939 roku nastąpiło otwarcie obozu w Karolewie. W tym dniu wciągnięto hitlerowska flagę na maszt. Karolewo było majątkiem ziemskim należącym do rodziny Łuczyńskich. W pałacu folwarku mieścił się sztab – dowództwo obozu. Więźniowie trzymani byli w piwnicach pałacu, garażu samochodowym i stajniach. W dniu 18.09.1939 roku w obozie mogło być około 50 Polaków. W ciągu następnych dni dowożono kolejnych więźniów. Świadek widział w obozie żołnierzy z kampanii wrześniowej. Komendantem obozu był Herbert Ringel z Więcborka, zastępcą Karl Marquardt, strażnikami Willi Bankiert, Bartach, Rucks, Rosenberg, Maltig, Klawon, Kitzera bracia Köhn. Był świadkiem zadeptania na śmierć ucznia gimnazjum Pawła Kwiatkowskiego z Więcborka przez strażników niemieckich oraz zastrzelenia Żyda z Więcborka Meiersohna. Więźniowie w tym świadek musieli ładować rękoma na wóz świński nawóz, a Żyd Meiersohn musiał go jeść, bito ich bykowcami. Widział pobitych Migawę i Stefana Ignaszaka z Więcborka. Sędziego Naftyńskiego wpędzono do psiej budy i kazano szczekać, przy tym był strasznie bity. Mariana Stroińskiego ojca świadka Niemcy zmęczyli w obozie w Karolewie. Widział jak odchodziła mu skóra na plecach, bito go rękoma uzbrojonymi w metalowe pierścienie. Świadek przebywał w obozie do 15.12.1939 roku do jego likwidacji.K 9-15 Jan Kuich w czasie działań wojennych przebywał w okolicach Sochaczewa.

Do Więcborka powrócił we wrześniu 1939 roku, dokładnej daty nie pamięta. Został aresztowany przez Schmidta z Selbstschutzu wraz z synem Tomaszem. W obozie w Karolewie przebywał do 7.10.1939 roku. Komendantem był Herbert Ringel z Więcborka, strażnikami: Arnold Bartsch, Willy Bankert, Karl Marquardt, Otto Damms. Widział jak do obozu Polaków zwoził Werner Foedisch właściciel majątku w Rogalinie. Syn Tomasz został zamordowany w Karolewie, ale nie wie w jakich okolicznościach.K 36, 1016 Edmund Straszyński w dniu 28.10.1939 roku został zatrzymany przez leśniczego Priba oraz właściciela sklepu w Sypniewie Maja i doprowadzony do Posterunku Policji w Sypniewie. Razem z nim byli aresztowani jego brat Franciszk Straszyński, Feliks Buryta, Józef Deja, Franciszek Lipski, Jan Izbaner, Bernard Ruszyński, Konrad Katz, Godowski, Wilczura i inni, których nie pamięta. Następnie wszyscy zostali przez Więcbork zaprowadzeni do obozu w Karolewie. Przebywając w obozie w Karolewie pracował w majątku Sośno i Rogalin. Komendantem obozu był Ringiel, on wprost mówił, że zostaną straceni, a przed śmiercią jeszcze trochę popracują. W obozie przebywał do jego zemknięcia. Widział jak przyjeżdżał do niego Hans Jürgens Wilckens, który był ubrany w czarny mundur SS. Strażnicy niemieccy bili Polaków. On często był wyznaczany do kopania rowów, w których zakopywano zamordowanych. Największą władzę miał Wilckens, jego słowo mogło spowodować śmierć albo uratować życie. Na terenie Sypniewa i okolic był zastępcą Forstera Gauleitera Gdańska. Egzekucje uwięzionych przez Niemców Polaków były przeprowadzane codziennie. W majątku Sośno przebywał w okresie od 29.10.1939 roku do .11.1939 roku. Widział w obozie: Antoniego Bajrau (k 492-493), Antoniego Mruka (k 483), Stanisława Wilczura (k 457-458), Józefa Deję (k 452). Piotr Kuich z Sypniewa osadzony był w obozie w Karolowie. Widział w nim pod koniec października Bernarda Rosińskiego. Przebywał z nim krótki okres czasu. Został on wywołany na podwórze, gdzie strażnicy obrabowali go z kosztowności, a następnie wyprowadzili do lasu. Słyszał strzały, dochodzące z tego kierunku. Nie wie co stało się z Bernardem Rosińskim (k 502-503).

Widział w obozie również: Alfonsa Mruka (k 484-485), Józefa Deję (k 452), Konrada Kaaza (k 1288-1289), Walentego Głodowskiego (k 1280), Franciszka Tomasa (k 939), Floriana Żulkę (k 1256-1257), Marcina Fludra (k1249-1250), Juliana Oczkowskiego (k 130-1301). K 3953-3954 Piotr Kuich w chwili wybuchu wojny przebywał w Wojsku Polskim.W pierwszych dniach października 1939 roku powrócił do Sypniewa i zgodnie z nakazem władz niemieckich zameldował się w komendanturze policji niemieckiej w Sypniewie. Został zatrzymany wraz z innymi Polakami i przeprowadzony do Więcborka. Konwojowało ich dwóch Niemców w żółtych mundurach uzbrojonych w karabiny. W Więcborku umieszczono ich w piwnicy Sądu Grodzkiego. Razem ze świadkiem byli Edmund Straszyński, Deja z Adamowa – innych nazwisk nie pamięta. Po krótkim pobycie w piwnicach sądu zostali zaprowadzeni do Karolewa w eskorcie czterech Niemców uzbrojonych w karabiny. Niemcy jechali na rowerach, byli ubrani w żółte mundury. W obozie w Karolewie przebywał do 6 grudnia 1939 roku. Na stałe w obozie w Karolewie przebywało od 200 – do 300 Polaków. Komendantem był Riegel. Strażnikami w obozie Niemcy: Bartach, Manthey, Marguart. Przebywając w obozie widział jak Niemcy dwa lub trzy razy dziennie wyprowadzali z niego do pobliskiego lasu grupy Polaków. Jednorazowo wyprowadzano po 20-30 osób. Osadzeni wiedzieli, iż idą na śmierć. Do lasu z reguły eskortowali wskazani wyżej Niemcy. Byli oni uzbrojeni w broń maszynową. Po odejściu grupy Polaków do lasu dobiegały odgłosy strzałów. Niemcy w obozie znęcali się nad Polakami – bili bykowcami, kolbami karabinów, kijami. Dwa dni wraz z innym Polakami pracował przy zakopywaniu osób rozstrzelanych. Był to duża ilość ciał – setki. Zagarniali resztki mózgu, odcięte głowy, ręce, części korpusów ludzkich. K 477, 940 Władysław Heldta z Adamowa zeznał, iż przez 3 tygodnie przebywał razem z Teofilem Oczkowskim w obozie w Karolewie. Widział go dotkliwie pobitego. Spotkał również pobitego Franciszka Tomasa z Sypniewa. K 1294-1295 Aleksandr Rygielski z Lutowa zeznał, iż przebywał razem z Maksymilianem Kasprowiczem w obozie w Karolewie.

Na początku listopada 1939 roku został on zabrany przez strażników i więcej go nie spotkał. K 1280 Władysław Wiśniewski zeznał, iż w dniu 28.10.1939 roku razem z Walentym Głowskim został zabrany do obozu w Karolewie. Wie, że Walenty Głodowski zaraz po przybyciu został zabrany do pobliskiego lasu i już nie wrócił. K 1273 Jakub Jessa był razem z Leonem Janasem w obozie w Karolewie, z którego uciekł. Wie, że Leon Janas został rozstrzelany w Karolewie. K 73-74 Bernard Dutkiewicz był więźniem obozu w Karolewie. Widział jak w obozie strażnicy katowali Polaków na śmierć, bijąc ich kolbami karabinów, bykowcami i kopiąc. Widział na terenie obozu Wilckensa. Był naocznym świadkiem zabicia Kuby Czajkowskiego z Tonina. K 81-82 Stanisława Piątek była więźniem obozu w Karolewie, widziała jak strażnicy bili więźniów kijami, wężami gumowymi, kazali im biegać i gimnastykować się, aż do zmęczenia. Takich wyprowadzali do lasu, gdzie ich rozstrzeliwali. Widziała groby i ciała rozstrzelanych. K 102-103 Łucjan Smolarek w okresie od 19.09.1939 roku do 11.11.1939 roku przebywał w obozie Karolewo. Zeznał, iż więźniowie byli bici łańcuchami, pałkami, kolbami karabinów oraz kopani do nieprzytomności. K 3955-3956 Czesław Klozak przebywał w obozie w Karolewie. Pamięta, że razem z nim byli Maksymilian Rapaczyński rolnik z Lutowa, Bronisław Dropiewski z Lutowa (rozstrzelany), Hugo Izbaner z Radońska (rozstrzelany), Jarka rolnik z Wielowicza (rozstrzelany), Stypa z Rogalina (rozstrzelany), Naftyński sędzia grodzki z Więcborka, Lindecki burmistrz z Więcborka. Był świadkiem maltretowania sędziego Naftyńskiego przez Niemców – Ringla, Marguarta, Bartacha, Rucksa, Bankerat, Tietzera. Był on bity kijami, kopany i deptany. Gdy przestał krzyczeć został wrzucony do dołu z gnojówką. K 3959-3960 Feliks Migawaod pierwszych dni października 1939 roku do pierwszych dni grudnia 1939 roku przebywał w obozie w Karolewie. Razem z nim w obozie byli: Piotr Kuich, Maksymilian Fluder, Antoni Ruta, Wacław Kostrzyn. W skład załogi niemieckiej obozu wchodzili: Ringel, Markwart, Bartach, Rucks, Bankiert. Nie był naocznym świadkiem zabójstw w obozie Karolewo. Wie, że Niemcy rozstrzeliwali Polaków w pobliskim lesie. K 3963-3965, 4029Stanisław Brzeziński w obozie w Karolewie przebywał przez 3 tygodnie. Komendantem był Herbert Riegel, zastępcą Markwart, drugim zastępcą Bonkiert. W skład załogi wchodzili Niemcy: Bartach, Rucks, Kietrze lub Tietzer i kilkunastu innych.

Łącznie mogło być około 20 Niemców. Pamięta, że w obozie często bito Polaków między innymi kijami przeznaczonymi na szprychy do wozu folwarcznego, kolbami karabinów, kopano. W Karolewie przebywali: Piotr Kuich, Saleta z Więcborka, Jan Gała – gospodarz z Pęperzyna (zabity w Karolewie), Mściszewski handlarz z Więcborka, Jan Kotek z Zaburtowa. Widział jak Niemcy wyprowadzali Polaków z obozu do lasu. Były to grupy 5-12 osób. Eskortujący Niemcy mieli broń krótką i długą. Po odejściu takiej grupy było słychać strzały karabinowe, a do obozu powracali tylko sami Niemcy bez Polaków. Pod koniec listopada 1939 roku świadek i kilku innych Polaków na rozkaz Niemców zbudowali tory kolei wąskotorowej do miejsca, gdzie rozstrzeliwano Polaków. Podczas układania szyn na ziemi świadek widział dużo ludzkiego mózgu i krwi. Miejsce to na polecenie Niemców przykryto grubą warstwą ziemi, którą wożono przy pomocy kolejki – tak zwanymi lorami z pobliskiego wzniesienia. W pierwszych dniach listopada do Karolewa zostali doprowadzeni brat świadka Florian Brzeziński i ojciec Paweł Brzeziński, którzy zostali zabici. K 3969Antoni Ruta w okresie od 20 października do 16 grudnia 1939 roku przebywał w obozie w Karolewie. Przetrzymywany był na spichrzu oraz w oborze. Niemcy często bili Polaków. Słyszał dochodzące z pobliskiego lasu strzały oraz widział wychodzące z obozu grupy Polaków po 12-20 osób. Konwojowane przez Niemców: Ringla, Markwarta, Bankierta, Bartscha, Rucka uzbrojonych w karabiny. Do obozu powracali tylko sami Niemcy bez Polaków. Pracował przy zasypywaniu w lesie w Karolewie ziemią z pagórka miejsc gdzie dokonywano egzekucji. Na ziemi widział sporo krwi, resztek mózgu. Na to miejsce, w którym znajdowały się masowe groby – zwieźli grubą warstwę ziemi. Później Niemcy urządzili w tym miejscu boisko piłkarskie. K 3970Maks Fludraw okresie od 22 października do końca listopada 1939 roku przebywał w obozie w Karolewie. W momencie przybycia do Karolewa, w obozie mogło być osadzonych około 200 Polaków. Przetrzymywany był na spichrzu i w oborze. Komendantem obozu był Ringel, jego zastępcami Bartach i Markwart. Załoga obozu składała się z około 16 Niemców.

Wie, że w lesie w Karolewie Niemcy rozstrzeliwali Polaków. Zabici w Karolewie zostali Jan Zulka/Żulka, Józef Warwas z Sypniewa. W listopadzie 1939 roku pracował przy zacieraniu śladów zbrodni w lesie w Karolewie. Niemcy kazali zasypywać ziemią miejsca, w których rozstrzeliwano i pochowano Polaków. Ziemia była brana z pagórka i przy użyciu wąskiej kolejki – sypana na miejsca gdzie dokonywano rozstrzeliwań. Było w nich dużo krwi, części mózgu, resztek ciał. Została nasypana warstwa około 2-3 metrów ziemi. K 3972 Edmund Lewiński przebywał w obozie w Karolewie i często słyszał strzały dochodzące z pobliskiego lasu. W okresie od drugiej połowy listopada 1939 roku do grudnia 1939 roku w grupie około 30-40 Polaków pracował przy zasypywaniu mogił. Były one częściowo przysypane cienką warstwa pisaku. Na polecenie Niemców narzucili na te miejsca warstwę ziemi o grubości ponad 2 metrów. W tych miejscach było pełno: krwi, resztek mózgu, włosów ze skórą z głowy, kawałków palców ludzkich. Zasypywanie miejsc zbrodni nadzorowali Bankert, Rucks, Narkuart, Kietrze. K 3973Edmund Stroszyński przebywał w obozie w Karolewie od 28.10.1939 roku do 8.12.1939 roku. Pamięta, że zatrzymanych Polaków nadzorowali Niemcy: Ringel, Rucks, Marguart, Bankiert, Bartach, Kietrze i inni. Załogę stanowiło około 15 Niemców. Prawie każdego dnia Niemcy wyprowadzali Polaków na egzekucje. Słychać było odgłosy strzałów. Przez dwa tygodnie pracował w lesie z innymi Polakami przy zasypywaniu ziemią miejsc, w których Niemcy dokonywali rozstrzeliwań. Na ziemi było dużo krwi, resztek ciał. Po wojnie władze polskie zarządziły ekshumację, odkopano setki ciał, z samego Sypniewa 52 osoby. K 3974Maksymilian Rapaczyński w okresie od 24.09.1939 roku do 4.11.1939 roku przebywał w obozie w Karolewie. Świadek miał numer „160”. Stale w obozie było 280 Polaków.

Komendantem był Ringel, jego zastępcą Marguart. Strażnikami byli Rucks, Willi Bankiert, Bartach, Boni. Widział wielokrotnie jak Niemcy wyprowadzali grupami po 20 Polaków na rozstrzelanie. Z lasu było słychać dochodzące strzały. K 3976Stanisław Piątek pod koniec października 1939 roku został umieszczony w obozie w Karolewie. W początkowym okresie pracował przy wybieraniu ziemniaków, a później pasł krowy. Widział jak Ringel często bił i kopał Polaków. Zastrzelił z broni krótkiej Tomasa z Sypniewa. Strażnikami w obozie byli: Margart, Bankert, Bartach, Rucks, Kutzer oraz inni których nazwisk nie znał.Wszyscy strażnicy na zmianę brali udział w rozstrzeliwaniu Polaków. Kilku strażników wyprowadzało z obozu kilkunastu Polaków i ich rozstrzeliwało w pobliskim lesie również z broni maszynowej. Samych egzekucji świadkiem nie był, ale pasąc krowy, celowo wpędzał je do miejsc rozstrzeliwań. Widział zwłoki ludzi, których przed chwilą prowadzono w te miejsca. Takie rozstrzeliwania były nawet dwa razy dziennie. Polacy przed śmiercią musieli wykopać doły, nad którymi stawali przed egzekucją. Następnie grupa Polaków przyprowadzana na kolejne rozstrzelanie musiała zakopać uprzednio rozstrzelanych i wykopać doły dla siebie. K 3977-3978, 4160-4162 Józef Niedrzwicki od 20 września 1939 roku do 8 grudnia 1939 roku przebywał w obozie w Karolewie. Byli tam przetrzymywani mężczyźni i kobiety.

W majątku Wilckensa polskie władze znalazły broń, swastyki. Wtedy Wilckens zachorował i wyjechał na leczenie do Gdańska – było to 3 miesiące przed wybuchem wojny. O życiu społecznym, gospodarczym okolicznych Niemców decydował Wilckens. Do niego okoliczni Niemcy donosili na Polaków. Wilckens wiedział wszystko o każdym Polaku. Miał przygotowaną listę, kogo wysłać do obozu w Karolewie. Wilckens powrócił do Sypniewa z wojskami niemieckimi był przedstawicielem władzy hitlerowskiej na tym terenie. Chodził w mundurze SS. Ojciec świadka po powrocie z obozu w Karolewie opowiadał, że widział listę osób przeznaczonych do aresztowania podpisaną przez Wilckensa. Znał on biegle język niemiecki w mowie i piśmie oraz znał dobrze podpis Wilckensa. Był sołtysem Sypniewa i nieraz chodził do niego w sprawach urzędowych. K 48-49, 58-61, 62-64 Bronisława Kuchta, Jadwiga Walkonis, Stanisława Lipska zeznały, iż o aresztowaniu i osadzeniu w obozie w Karolewie w Sypniewie i okolicy decydował Wilckens.K 66-67 Jan Krawczyk w piśmie z dnia 29.11.1964 roku do Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Bydgoszczy – opisał swój kontakt z Wilckensem – „… Wilckens był to sąd jednoosobowy, który decydował o życiu i śmierci miał popleczników, którzy mu ofiary dostarczali …”. K 107-108 Wacław Jan Oczkowski zeznał, iż w okresie okupacji hitlerowskiej właściciel majątku Sypniewa Wilckens przeprowadzał selekcję ludności polskiej i kierował do obozu w Karolewie. W obozie zginął jego ojciec Julian Oczkowski i wujek Teofil Oczkowski. Po wojnie nadzorował ekshumację w Karolewie jako funkcjonariusz Komendy Powiatowej MO w Sępólnie Krajeńskim. W wyniku ekshumacji zgromadzono około 3000 czaszek, w przeważającej części na czaszkach były ślady uderzeń tępymi narzędziami. K 3952 W wyniku ekshumacji znaleziono osoby cywilne, kobiety, mężczyzn, osoby wojskowe. Niektóre zwłoki były bez odzieży. Niemcy zabitych w Karolewie przysypali warstwą ziemi grubości 4 metrów, a na wierzchu urządzili boisko sportowe dla niemieckiej młodzieży z najbliższej okolicy. K 1017-1018 Wacław Oczkowski zeznał, że w 1942 roku Niemiec Zygfryd Kroptpowiedział mu, że Polacy do Karolewa byli wysyłani na zarządzenie Wilckensa.K 1021-1022, 1034-1035 Bronisław Migawa od urodzenia mieszkał w majątku Hansa Jürgena Wilckensa w Sypniewie. W 1939 roku został powołany do Wojska Polskiego. Z niewoli niemieckiej powrócił do Sypniewa w dniu 1.11.1939 roku. Od ludzi dowiedział się, że dużo Polaków z okolic Sypniewa zostało aresztowanych i wywiezionych do Karolewa na polecenie Wilckensa.

K 1030-1031 Józef Świnka zeznał, że Wilckens zesłał do obozu w Karolewie 46 Polaków, chodził w mundurze SS. Był wrogo nastawiony do Polaków. K 1032-1033 Leon Betański potwierdza okoliczności podane przez świadka Jana Świnkę. K 1038-1039 Józef Izbaner mieszkał w Adamowie koło Sypniewa zeznał, iż na polecenie Wilckensa zginął w Karolewie jego ojciec Jan Izbaner. Wie, że Wilckens był przewodniczącym zebrań Selbstschutzu, które odbywały się w jego majątku, na których zapadały decyzje o zatrzymaniu Polaków. K 1041-1043 Stanisława Lipska zeznała, że mążFranciszek Lipski był Prezesem Narodowej Partii Robotniczej i Prezesem Zjednoczenia Zawodowego Polskiego i z tego powodu często bywał u Wilckensa. Franciszek Lipski został aresztowany w dniu 28.10.1939 roku i wraz z 30 innymi Polakami zaprowadzony do Karolewa. K 3957-3958Jan Nelkew majątku Łuczyńskich w Karolewie pracował od początku 1939 roku do 1947 roku jako kowal. Po wybuchu wojny we wrześniu 1939 roku właściciel Łuczyński wyjechał z Karolewa do Warszawy i już nie powrócił. Niemcy w zabudowaniach majątku urządzili obóz. Był świadkiem jak Niemcy Ringel, Bankert, Rucks oraz inni wielokrotnie wyprowadzali z obozu do pobliskiego lasu większe grupy Polaków, po 18-20. Byli uzbrojeni w karabiny. Świadek domyślał się, że oni zabijają Polaków w lesie, albowiem było słychać strzały.

Niemcy chodzili cały czas pijani. K 3961-3962Łucjan Gogołekzeznał, iżdziadek Feliks Kufel i rodzice świadka we wrześniu 1939 roku zamieszkiwali w Lubczy. W dniu 4 listopada 1939 roku do ich domu przyszli Niemcy: Karl Riegel, Witold Welsant, Wojan. Feliks Kufel został zabrany do Sypniewa przed pałac Hansa Jūrgena von Wilkensa. Tam oczekiwało już kilku Polaków z innych wsi, których pilnowali uzbrojeni w dubeltówki Niemcy. Na prośbę Polaków, aby zwolniono ich do domu Niemcy, zaczęli ich bić bykowcami. W obecności świadka z pałacu wyszedł Wilkensi polecił część Poldków zapędzić do obozu w Karolewie, a pozostałych do więzienia w Więcborku. Do Więcborka został skierowany Feliks Kufel, Józef Dura z Lubczy, Karol Jara z Lubczy, Władysław Cizia i Jan Dobra z Lubczy. Do Karolewa skierowano Karpęz Sypniewa, Stanisława Tomasa z Lubczy, Andrzeja Tomasa z Lubczy, Borna z Lubczy – których zabito w Karolewie. W kwietniu lub maju 1945 roku władze polskie zarządziły ekshumację zwłok Polaków zabitych przez Niemców w lesie pod Karolewem. Były odkopane dwa rowy o długości około 100 metrów, w każdym leżały zwłoki w 5 lub 6 warstwach. Pamięta, iż niektóre ciała miały rozbite czaszki, odcięte głowy. Niektórzy zabici mieli związane ręce drutem. Dziadek świadka rozpoznał wtedy zwłoki rolnika Szwajcara zewsi Witunia.

K 3966Świadek Ksawera Bratz zeznała, iż w dniu 25.10.1939 roku został zatrzymany ojciec Teofil Urbański przez Niemców: Geske i jeszcze jednego, którego nazwiska nie pamięta. Byli oni w ubraniach cywilnych z opaskami na rękawach oraz uzbrojeni w karabiny. W tym czasie Teofil Urbański mieszkał w Szynwałdzie. Razem z ojcem został zatrzymany z Wielowicza Tomas. Umieszczono ich w piwnicy gorzelni w Jastrzębcu, gdzie miał się nad nimi znęcać Niemiec Foedischa z Rogalina. Z opowiadania matki wie, że ojca, Tomasa i Krauze z Młynek po pobiciu w gorzelni, zaprowadzono do Karolewa i po drodze zabito. Zwłoki ojca, Krauzego i Tomasa zostały odnalezione w lesie pod Karolewem – w pobliżu grobów masowych w czasie ogólnej ekshumacji, która odbyła się w 1945 roku.K 3967Anna Kiestrzyń zeznała, iż mąż Wacław Kiestrzyń przebywał przez kilka tygodni w obozie w Karolewie i pracował przy zasypywaniu zabitych Polaków. Wie, że w Karolewie zabito Konrada Kaatz z Sypniewa. K 3971Agnieszka Deja córka zbitego w Karolewie Józefa Deja z Adamowa zeznała, iż ojca zabrali Niemcy: August Peters, Artur Schlitter, Walter Dickmann, Erich Neubauer w dniu 28.10.1939 roku. K 3975Anastazja Stypa zeznała, iż w pierwszych dniach października do Karolewa został zabrany jej mąż Stanisław Stypa, którego miał zabić w lesie między Jastrzębcem a Karolewem policjant niemiecki. Wie, że w Karolewie zostali zabici Wenda, Niemczyk, Bolesław Stramel wszyscy z Rogalina. K 4007 Zabici w Karolewie zostali: Pilarski Marian/Marcin ur. 16.03.1909 roku z Zabartowa, Julian Rewolt ur. 9.01.1916 roku z Zabartowa, Bolesław Białkowski ur. 20.12.1921 roku z Zabratowa. K 3086-3092 W 1946 roku została przeprowadzona ekshumacja masowych grobów w Karolewie łącznie wydobyto 1781 ciał. Ustalenia Centrali w Kraju Północnej Nadrenii-Westfalii dla opracowania narodowosocjalistycznych zbrodni masowych przy Prokuraturze w Dortmundzie K 2159-2170 Centrala w Kraju Północnej Nadrenii-Westfalii dla opracowania narodowosocjalistycznych zbrodni masowych przy Prokuraturze w Dortmundzie przeprowadziła postępowanie pod sygnaturą 45 Js 12/61 przeciwko Marquardt, Richardt, Manthey.

Odnośnie Marquardta miało być wniesione oskarżenie z powodu pomocnictwa w zabójstwie 90 ludzi, Richaedt zmarł w dniu 12.05.1968 roku w Münster/Westf i postępowanie przeciwko niemu zakończono. Wobec Manthey odstąpiono od wniesienia oskarżenia. Podejrzany Ludolph von Alvensleben zmarł 1.04.1970 roku w Santa Rosa de Calamachita/Argentyna, Heinrich Mocek zmarł 6.11.1967 roku w Münster/Westf i postępowanie przeciwko nim zakończono. Odnośnie: Bonin Otto-Karl, Ehrit Max, Foedisch Werner, Julius Goede, Hugo Janke, Kietzer Erhard, Köhn Helmut, Manthey Willi, Wolter Ernst Karl – postępowanie umorzono z powodu braku dowodów, wobec Otto Rox – umorzono postępowanie z uwagi na przedawnienie, a odnośnie Hansa Jūrgena Wilckensa – postępowanie umorzono. K 4909-4910 Sąd Krajowy w Münster postanowieniem z dnia 22.12.1972 roku sygn. AK1/71 Schw. zrezygnował ze ścigania oskarżonego Manthey, a odnośnie oskarżonego Marquardta postanowieniem z dnia 6.11.1972 roku sygn. AK 1/71 tymczasowo umorzył postępowanie – ponieważ był on zdolny do udziału w postępowaniu z uwagi na stan zdrowia. Załącznik Nr 2K 222-230 Otto Karl Bonin przesłuchany w dniu 21.03.1962 roku przed Krajowym Urzędem Kryminalnym Północnej Nadrenii Westfalii zeznał, iż we wrześniu 1939 roku na polecenie burmistrza Więcborka Ericha Goede przejął zarządzanie majątkiem Karolewo, którym władał do 1945 roku. Polski właściciel majątku wyjechał przed zajęciem Karolewa przez wojska niemieckie. Administrowanie majątkiem zdaniem świadka nie miało nic wspólnego z obozem w Karolewie.

W trakcie obejmowania majątku, obóz dla internowanych Polaków był już urządzony przez niemiecką Samoobronę – Selbstschutz. Byli w nim już umieszczeni Polacy jako więźniowie. Wykorzystywano ich przy pracach polowych. Polacy byli osadzeni w spichlerzach majątku. Obóz podlegał Herbertowi Ringel,jego zastępcą był Karl Marquardt. Załogę obozu stanowiło 10-18 członków Selbstschutzu. Pamięta, że byli to: Willi Bankert, Arnold Bartach, Herbert Klawohn, Malting, Otto Rux, Julian Goede. W obozie dokonywano rozstrzeliwań od października do końca listopada 1939 roku. Na początku grudnia 1939 roku obóz został rozwiązany – pozostało wtedy około 20 więźniów. Liczba uwięzionych Polaków wahała się od 100 do 250 osób. Świadek zna liczbęosadzonych w obozie albowiem jako zarządca majątku miał obowiązek dostarczać porcje jedzenia. Wykorzystywanie uwięzionych do pracy w polu, świadek ustalał z komendantem Ringlem. Egzekucji dokonywano około 1000 metrów od zabudowań majątku. Świadek widział mogiły. Polacy, którzy w okolicach Sępólna Krajeńskiego nazywani byli przez ludność pochodzenia niemieckiego „wrogami Państwa” w owym czasie zatrzymani byli przez Selbstschutz w Więcborku i okolicy. Doprowadzano ich do obozu w Karolewie. Załoga obozu miała zadanie przejąć kolumnę zatrzymanych i ich zarejestrować. Nowymi przybyłymi więźniami czasem zajmowali sięRingel i Marquart. Przesłuchania polskich więźniów przeprowadzane były przez cywili – świadek przypuszcza, że byli to funkcjonariusze Gestapo. Odbywały się w dwóch pomieszczeniach dworu.

Dochodziło wtedy do znęcania się nad Polakami. Świadek słyszał krzyki przesłuchiwanych, widział ichzakrwawionych w trakcie przeprowadzania przez dziedziniec majątku po tych czynnościach. Egzekucje były wykonywane przez członków Selbstschutzu – obozu Karolewo przeważnie we współpracy z żołnierzami SS z Gdańska lub Bydgoszczy. Przeznaczeni do rozstrzelania Polacy byli wyczytywani z listy. Wie od komendanta Ringla, że rozstrzeliwano Polaków, których określono jak „wrogów państwa niemieckiego”. Zarzuty wobec Polaka musiały byćwniesione przed dwóch albo trzech Niemców. Na egzekucję więźniowie byli prowadzani w małych grupach pieszo. Po egzekucjach Ringelżądał od świadka furmanek, którymi przywożone były do dworu ubrania i rzeczy zabitych więźniów. Wynika z tego, że przed egzekucją Polacy musieli się rozbierać. W komandzie egzekucyjnym byli: Ringel, Karl Marquart, Otto Rox, Willi Bankert, Arnold Bartach, Julian Goede. Komanda SS z Gdańska lub Bydgoszczy przybywały w grupach po 3-4 osoby. Przyjeżdżali samochodem osobowym. Najczęściej rozstrzeliwań dokonywało komando egzekucyjne obozu w Karolewie. Często w obozie w Karolewie był dowódca pułku SS Standartenführer Richardt, który miał siedzibę w Sępólnie Krajeńskim. Członkowie Selbstschutzu nosili na ramieniu opaski, mieli karabiny i pistolety. Słyszał jak Richardt mówił do Ringla „ja nie chcężadnych nazwisk, lecz chcę znać tylko liczby”. Do obozu w Karolewie przyjeżdżali równieżFoedisch i von Ketelhodt. Załącznik Nr 2K 305-310 i 4982-4987 Przesłuchany w charakterze świadka Erhard Kietzer ur. 26.09.1907 roku w Więcborku zeznał, iż w październiku 1939 roku wstąpił do Selbstschutzu w Więcborku. Do organizacji przyjął go pastor Wolter, który dowodzili w tym czasie Selbstschutzem w Więcborku. Skierowano go do obozu w Karolewie, gdzie został strażnikiem. Nosił na rękawie zieloną opaskę z napisem Selbstschutz, otrzymał karabin. Jego zadaniem było konwojowanie Polaków do pracy do majątku Wernera Foedischa w Rogalinie.Doprowadzał z majątku Rogalin na egzekucje burmistrza Lindeckiego wraz z pięcioma – sześcioma innymi Polakami. W Karolewie przekazał Polaków nieznanemu mu esesmanowi, który był w obecności Ringla, Marquarda i Ruxa. Widział jak Polacy byli musztrowani. Był raz w miejscu egzekucji, nadzorował wtedy niwelowanie terenu przez Polaków. W tym miejscu leżały różne części czaszek, były ślady krwi na ziemi, zabici byli przysypani ziemią. Po powrocie z niwelacji terenu Bankert powiedział mu, że czaszki rozleciały się od złej amunicji (dum-dum). Przed egzekucją jeńców męczono musztrą, na końcu musieli położyć się brzuchem na ziemi i byli rozstrzeliwani strzałem w tył głowy. Zakopywano ich od razu.

W obozie widział dowódcę pułku SS Richarda. Przemawiał on do członków Selbstschutzu i żądał odwetu na Polakach. Pytał ilu rozstrzelali Polaków. Oddział egzekucyjny składał się z: Ringla, Karla Marquardta, Willi Bankerta, Arnolda Bartscha, Franza Maltiga (Maltich), Otto Ruxa. Polaków po egzekucji obrabywano. Widział w obozie esesmanów, którzy przesłuchiwali więźniów, słyszał ich krzyki. Do obozu Polaków doprowadzali: Max Ehrit, Zeidler, Herbert Klawonn. Komendantem obozu był Herber Ringel. Załącznik Nr 2K 334-346 Hermann Wendelin Lütke baron von Ketelhodt był właścicielem majątku Sośno. Na początku września został szefem Selbstschutzu Okręgu Sośno. Członkowie Selbstschutzu byli wykorzystywani do aresztowania polskich obywateli i przeszukiwania ich domów. Selbstschutz podlegał dowódcy pułku SS w Sępólnie Krajeńskim Richardowi. Do Okręgu Selbstschutzu, którym dowodził należały wioski: Sośno, Wielowiczek, Wielowicz, Płosków, Jastrzębiec, Szynwałd, Młynki, Rogalin. Nie brał udziału w aresztowaniu Polaków. Wiedział o egzekucjach Polaków w obozie w Karolewie.Osadzeni w obozie – to Polacy należący do band w Borach Tucholskich. Obóz leżał w okręgu, który mu podlegał, Świadek zeznał, iż nie miał nic do czynienia z obozem internowania Polaków w Karolewie. Raz był w obozie w Karolewie. Dowiedział się, że mieszkaniec Więcborka Ringel podjął się rozstrzeliwania Polaków w oboziew Karolewie. Nie wie kto dawał rozkazy rozstrzeliwania Polaków w Karolewie. Załącznik Nr 2K 352 Karl Friedrich Marquardt pod koniec września 1939 roku wstąpił do Selbstschutzu w Więcborku. Został skierowany do obozu w Karolewie. Pouczono go, iż musi zachować tajemnice o zdarzeniach, jakie dzieją się w obozie. Dowódcą obozu był Herbert Ringel.W obozie w Karolewie pełnili służbę członkowie Selbstschutzu: 1. Herbert Ringel – dowódca obozu zastrzelony w 1939 roku w Więcborku przez niemieckąPolicję, 2. Willi Bankert, 3. Arnold Bartach – popełnił samobójstwo w dniu 22.05.1962 roku, 4. Otto Rux,5. Otto Manthey, 6. Franz Maltig, 7. Emil Jahnke, 8. Helmut Köhn, 9. Paul Köhn, 10. Juliusz Goede, 11. Herbert Klawonn, 12. Erich Bartz, 13. Max Ehrit. W obozie często przebywał kaznodzieja Wolter, był on gorliwym członkiem Selbstschutzu. Obóz w Karolewie został założony na początku września 1939 roku.

Od początku dowódcą był Herbert Ringel. Pod koniec września świadek przybył do obozu. Było w nim wtedy około 150 więźniów. Byli oni rolnikami i robotnikami rolnymi. W obozie było kilku chorążych Wojska Polskiego, ale oni zostali zabrani przez Gestapo z Sępólna Krajeńskiego. Rozkazy dotyczące egzekucji więźniów przychodziły do obozu pisemnie do Herberta Ringla. Przy egzekucjach Ringel powoływał się na dowódcępułku SS Richarda, który często przebywał w Karolewie. Dowódca pułku Richardt narzekał, że za mało jest rozstrzeliwanych w Karolewie Polaków. W obozie przebywał burmistrz Więcborka Erich Goede, funkcjonariusze SS. Dowódcami Selbstschuzu byli von Ketelhodt, von Wilckens i Foedisch. W obozie przebywało trzech funkcjonariuszy Gestapo, którzy przesłuchiwali polskich więźniów. W trakcie przesłuchań Polacy byli bici. W obozie Karolewie odbywały się „rozprawy sądowe”. Przybywali na nie dwaj „sędziowie”, byli uprani w czarne toki i czarne „furażerki” na głowie. Świadek nie wie czy byli oni „sędziami”. Więźniowie w trakcie tych „rozpraw” musieli powtórzyć złożone wcześniej wymuszone zeznania/wyjaśnienia. Przeważnie byli skazywani na karęśmierci przez rozstrzelanie. Wyrok był natychmiast prawomocny. W tak zwanej „rozprawie” nie uczestniczyli obrońcy. Polakom zarzucano występowanie przeciwko niemieckości w Prusach Zachodnich, przez co stali się wrogami państwa niemieckiego.

Z gminy odprowadzono go do obozu w Karolewie gdzie został zabity – zeznała siostra Gertruda Kwasigroch. K 630 Bolesław Lański w dniu 28 października 1939 roku zatrzymany przez Niemca Augusta Peters z Adamowa. Następnie umieszczony w obozie w Karolewie, gdzie został zabity – zeznała siostra Gertruda Kwasigroch w dniu 30.05.1945 roku. K 633 Jan Izbaner w dniu 28 października 1939 roku został zabrany przez Selbstschutz do obozu w Karolewie, gdzie go zabito – zeznała Marianna Kwasigroch w dniu 29.05.1945 roku. Sąd Grodzki w Więcborku rozpoznając sprawę o uznanie za zmarłego Jana Izbaner sygn. II Zg 39/50 – jako chwilę jego śmierci ustalił dzień 29 października 1939 roku (Załącznik Nr III do akt sprawy S8/11/Zn k 60). K 644 Eryk Franciszek Marchlewicz w dniu 28 października 1939 roku zatrzymany przez Selbstschutz. Pozbawiony wolności w obozie w Karolewie, gdzie został zabity – zeznania żony Emy Marchlewicz z dnia 30.05.1945 roku. Sąd Powiatowy w Sępólnie Krajeńskim rozpoznając sprawę o stwierdzenie zgonu Eryka Franciszka Marchlewicza sygn. II Zg 1/51 – jako chwilę jego śmierci ustalił dzień 30 października 1939 roku (k 2443-2444). 2. Borzyszkowo gm. Więcbork K 684 Jan Siódmiak w dniu 28.10.1939 roku zabrany do obozu w Karolewie, przez policjanta niemieckiego Ryszarda Wohlgmuta z Runowa, gdzie został zabity. Zeznaje żona Helena Siódmiak w dniu 30.04.1945 roku. K 699 Władysław Szczęsny i Marian Szczęsny s. Władysława w dniu 28.10.1939 roku zabrani do obozu w Karolewie, gdzie zostali zabici. Marian Szczęsny był żołnierzem kampanii wrześniowej. Zeznaje Edward Szczęsny w dniu 24.04.1945 roku. Sąd Powiatowy w Sępólnie Krajeńskim rozpoznając sprawę o uznanie za zmarłego Mariana Szczęsnego sygn. Ns 138/57 – jako chwilę jego śmierci ustalił dzień 9 maja 1946 roku k 2319. Sąd Powiatowy w Sępólnie Krajeńskim rozpoznając sprawę o uznanie za zmarłego Władysława Szczęsnego sygn. Ns 54/53 – jako chwilę jego śmierci ustalił dzień 9 maja 1946 roku (k2910-2911). Marian Szczęsny brał udział w wojnie obronnej 1939 roku jako żołnierz Wojska Polskiego (k 3832). K 702 Marian Szopa i Władysław Szopa – Marian w dniu 21.09.1939 roku, Władysław pod koniec października 1939 roku zostali zabrani przez Niemców Ryszarda Wolgemutai Heine do obozu w Karolewie, gdzie ich zabito. Władysław Szopa był żołnierzem kampanii wrześniowej. Zeznaje Stanisław Szopa w dniu 28.04.1945 roku. K 797 Franciszek Dziamecki został w dniu 28.10.1939 roku zabrany do obozu w Karolewie, gdzie go zabito.

Zeznaje syn Leon Dziamecki w dniu 30.05.1945 roku. Sąd Powiatowy w Sępólnie Krajeńskim rozpoznając sprawę o uznanie za zmarłego Franciszka Dziameckiego sygn. Ns 493/52 – jako chwilę jego śmierci ustalił dzień 30 października 1939 roku (k 2405-2406). K 825 Franciszek Gorgońw dniu 28.10.1939 roku zabrany do obozu w Karolewie, przez Ryszarda Wolgemuta, gdzie został zabity. Zeznaje córka Cecylia Gorgoń w dniu 28.04.1945 roku. Sąd Powiatowy w Sępólnie Krajeńskim rozpoznając sprawę o uznanie za zmarłego Franciszka Gorgonia sygn. Ns 55/53 – jako chwilę jego śmierci ustalił dzień 9 maja 1946 roku (k 2895-2896). K Antoni Grochowski w dniu 28 październiku 1939 roku zabrany do obozu w Karolewie, gdzie został zabity. Sąd Powiatowy w Sępólnie Krajeńskim rozpoznając sprawę o uznanie za zmarłego Antoniego Grochowskiego sygn. Ns 113/58 – jako chwilę jego śmierci ustalił dzień9 maja 1946 roku (k 2876). (Załącznik Nr III do akt sprawy S8/11/Zn k 135) – na podstawie aktu zgonu nr 72/1947/W USC Więcbork Piotra Siódmiak ustalono, iż został on zabity w Karolewie. 3. Ciosek gm. Sośno K 703 Józef Szufrajda w dniu 20.09.1939 roku zatrzymany przez Niemców i zabrany do Przepałkowa, następnie Sępólna Krajeńskiego i obozu w Karolewie, gdzie został zabity. Zeznaje brat Kazimierz Szufrajda w dniu 30.05.1945 roku.4. Dębiny gm. Sośno K 643 Marcin Madejek i Józef Madejek w dniu 1.10.1939 roku zostali zatrzymani przez Niemców Markwarda i Sodtke. Wywiezieni do Zielonki gm. Sośno, gdzie pracowali przez trzy tygodnie przy rozładunku amunicji. Następnie umieszczeni w obozie w Karolewie i tam zabici – zeznaje Jadwiga Madejek w dniu 25.05.1945 roku. Sąd Grodzki w Więcborku rozpoznając sprawę o uznanie za zmarłego Marcina Madejek sygn. III Zg 28/47 – jako chwilę jego śmierci ustalił dzień 1 listopada 1939 roku (k 3474). K 786 Antoni Cylka jesienią 1939 roku został zatrzymany przez Markwarda i Sodtke. Wywieziony do Zielonki, gdzie pracował przez trzy dni, a następnie został zabity w Karolewie – zeznaje matka Leokadia Cylka w dniu 25.05.1945 roku.

K 835 Jan Jach w dniu 23.09.1939 roku zatrzymany przez Erwina Peetz z Obodowa, Hermana Schawer z Dębin, Artura Heller z Olszewski i wywieziony do Zielonki. Następnie do obozu w Karolewie, gdzie został zabity – zeznaje Helena Jachowa w dniu 22.05.1945 roku. 5. Dorotowo gm. Więcbork K 481-482, 486, 715 Alfons Józef Mruk w dniu 28.09.1939 roku wezwany do stawienia się w Posterunku Żandarmerii w Sypniewie, gdzie został doprowadzony przez Niemców – Neubauera i Petysa z Adamowa. Następnie osadzony w obozie w Karolewie. Monika Mruk żona zatrzymanego, w dniu 30.10.1939 roku udała się do obozu w Karolewie, gdzie poinformowano ją, że jej męża w nim nie ma. Sąd Grodzki w Sępólnie Krajeńskim rozpoznając sprawę o uznanie za zmarłego Alfonsa Mruka sygn. II Zg 18/46 – jako chwilęjego śmierci ustalił dzień 30 października 1939 roku (k 466). K 655, 1873-1878 Michał Nagórny w dniu 28.10.1939 roku zabrany z Dorotowa do obozuw Karolewie, gdzie został zabity. Zeznaje syn Józef Nagórny w dniu 28.05.1945 roku. Sąd Grodzki w Sępólnie Krajeńskim rozpoznając sprawę o uznanie za zmarłego Michała Nagórnego sygn. II Zg 82/48 – jako chwilę jego śmierci ustalił dzień 30 października 1939 roku (k1879-1880). K 823 Walenty Głodowski jesienią 1939 roku został zabrany z Dorotowa przez Selbstschutz i osadzony w obozie w Karolewie. Był zawiadowcą stacji kolejowej w Dorotowie. Sąd Grodzki w Sępólnie Krajeńskim rozpoznając sprawę o uznanie za zmarłego Walentego Głodowskiego sygn. II Zg 24/46 – jako chwilę jego śmierci ustalił dzień 31 października 1939 roku (k1283). K 517-518, 570 Na podstawie ankiet dotyczących zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego w latach 1939-1945 na terenie powiatu Sępólno Krajeńskie ustalono, iżz Dorotowa w Karolewie zostali zabici: Maciej Piątek, Trepka, Leon Rozenkrajn, Piotr Głodowski, Roman Godkowski. 6. Dziedzinek gm. Koronowo K 1060 W trakcie oględzin tablic znajdujących się w kaplicy w Karolewie ustalono, iżwidnieje na niej jako zabity w Karolewie Czesław Józef Zywert z Dziedzinka. K 3632, 3760-3764

W trakcie oględzin wyciągów z akt o uznaniu za zmarłego Sądu Powiatowego w Bydgoszczy ustalono, iż zabity w Karolewie został CzesławJózef Zywert s. Aleksandra rolnikzDziedzina w dniu 11.11.1939 roku (sygn. akt II Ns 538/60 SP w Bydgoszczy). 7. Frydrychowogm. Więcbork K 658 Nikodem Nitka w dniu 28.10.1939 roku zabrany do obozu w Karolewie, gdzie został zabity. Zeznaje żona Anita Nitka w dniu 30.05.1945 roku. Sąd Grodzki w Sępólnie Krajeńskim rozpoznając sprawę o uznanie za zmarłego Nikodema Nitki sygn. II Zg 15/48 – jako chwilę jego śmierci ustalił dzień 29 października 1939 roku (k 1904-1911). 8. Górowatkigm. Więcbork K 663 Stanisław Pers w dniu 28.10.1939 roku zabrany przez Niemców z Górowatek do obozu w Karolewie, gdzie został zabity. Zeznaje córka Marianna Pers w dniu 30.04.1945 roku. Stanisław Pers brał udział w wojnie obronnej 1939 roku jako żołnierz Wojska Polskiego (k 1666v). K 685 Tomasz Siudmiak w dniu 28.10.1939 roku zabrany z Górowatek do obozu w Karolewie, przez policjanta niemieckiego Ryszarda Wohlgemuta z Runowa – gdzie został zabity. Zeznaje córka Regina Siudmiak w dniu 30.04.1939 roku. Sąd Grodzki w Więcborku rozpoznając sprawę o uznanie za zmarłego Tomasza Siudmiaka sygn. III Zg 15/49 – jako chwilę jego śmierci ustalił dzień 29 października 1939 roku (k 3594). K 795 Antoni Dudziak w dniu 28.10.1939 roku zabrany z Górowatek do obozu w Karolewie, – gdzie został zabity. Zeznaje córka Krystyna Dudziak w dniu 24.04.1945 roku. Sąd Powiatowy w Sępólnie Krajeńskim rozpoznając sprawę o uznanie za zmarłego Antoniego Dudziaka sygn. Ns 250/58 – jako chwilę jego śmierci ustalił dzień 9 maja 1946 roku (k 3019-3020). K 171-174 Czesław Miler jesienią1939 roku zabrany z Górowatek do obozu w Karolewie, – gdzie został zabity. Zeznaje brat Józef Miler. K 184-187 Roman Musiorski jesienią1939 roku zabrany z Górowatek do obozu w Karolewie, gdzie został zabity. Zeznaje siostra Zofia Rzyska, K 572